زمانی که وارد سوپرمارکت‌ها و فروشگاه‌های مختلف می‌شوید و خوراکی‌های رنگارنگ و جذاب را می‌بینید، ناخودآگاه ترغیب به خرید آن‌ها می‌شوید. از طرف دیگر کیفیت و تازگی بسیاری از خوراکی‌ها توسط مصرف‌کنندگان، براساس رنگ آن‌ها سنجیده می شود، بنابراین رنگ‌های خوراکی نقش ویژه‌ای را در صنعت غذا ایفا می نمایند.
لذا در این مقاله به بررسی رنگ‌های مصنوعی و تاثیرات احتمالی آن‌ها بر سلامتی افراد می‌پردازیم.
رنگ‌های خوراکی و انواع آن
امروزه از رنگ‌های خوراکی به صورت گسترده در غذاها و محصولات مختلف غذایی استفاده می‌شود. این رنگ‌ها در خوراکی‌های مختلف به ویژه تنقلاتی مانند آبنبات، پاستیل، لواشک، ژله و... که بیشتر مورد توجه کودکان میباشند، بکار گرفته می‌شوند.
به صورت کلی می‌توان رنگ‌های خوراکی را به دو دسته رنگ‌های خوراکی طبیعی و رنگ‌های خوراکی مصنوعی تقسیم‌بندی کرد.
رنگ‌های خوراکی طبیعی اغلب از گیاهان مختلف استخراج می‌شوند و نه تنها تاثیرات منفی بر بدن نداشته بلکه به دلیل وجود ترکیبات آنتی‌اکسیدانی و یا ضدمیکروبی، برای بدن افراد، به ویژه کودکان مفید نیز میباشند.
اما از طرف دیگر رنگ‌های مصنوعی ترکیباتی هستند که از فرآیندهای شیمیایی تولید می‌شوند. غالب این رنگ‌ها حاصل از واکنش‌های شیمیایی بر روی برخی از مواد پتروشیمیایی و نفتی میباشند. رنگ‌های مصنوعی دارای انواع بسیاری میباشند و در طی سالیان مختلف، استفاده از بسیاری از آن‌ها ممنوع شده است و امروزه تعداد انگشت شماری از این رنگ‌ها به عنوان افزودنی مجاز در صنایع غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
مطالعات متعددی تایید کرده‌اند که رنگ‌های مصنوعی منبع اصلی مسمومیت‌های غذایی هستند و می‌توانند منجر به مشکلات عدیدهای در سلامتی افراد شوند.
ویژگی‌های رنگ‌های مصنوعی
برخی از ویژگی‌های مهم رنگ های مصنوعی که باعث می شود تولید کنندگان محصولات غذایی از این مواد افزودنی استفاده نمایند عبارتند از:
1) پایداری رنگ؛ رنگ‌های مصنوعی در طول زمان و در شرایط مختلف مانند در معرض نور، گرما و رطوبت قرار گرفتن، تغییرات PH و تغییرات دمایی، ویژگی خود را حفظ کرده و پایدار هستند و اینگونه اطمینان حاصل می‌شود که رنگ محصول در طول عمر آن ثابت باقی می‌ماند و تغییر رنگی در محصول مشاهده نمی‌شود.
2) بدون تاثیر بر طعم یا بو؛ رنگ‌های مصنوعی طعم یا بوی خاصی را به ماده غذایی منتقل نمی‌کنند و تشخیص آن‌ها از طریق طعم و بو غیرممکن می‌باشد.
3) مقاوم در برابر حرارت؛ رنگ‌های مصنوعی در برابر دمای بالای حاصل از فرآیندهای فرآوری مواد غذایی از قبیل پاستوریزاسیون و استرلیزاسیون مقاوم هستند و بدون تغییر باقی می‌مانند.
4) حلالیت؛ یکی از ویژگی‌های مهم رنگ‌های مصنوعی قابلیت حل شدن بالا آن‌ها می‌باشد به گونه‌ای که به سادگی در اجزای مختلف تشکیل دهنده محصول خوراکی حل شده و رنگ‌ها به صورت یکنواخت و یکپارچه در محصول نهایی پخش می‌شوند.
با توجه به ویژگی‌های گفته شده و بنا به دلایل زیر تولید کنندگان در صنایع مختلف به ویژه صنایع غذایی ترجیح می دهند از رنگ های مصنوعی به جای رنگ های طبیعی استفاده نمایند.
رنگ های مصنوعی ظاهری زیبا، جذاب و هوس انگیز برای مصرف‌کنندگان به ویژه کودکان، ایجاد می‌‌نماید.
• رنگ های مصنوعی بر خلاف رنگ های طبیعی که از میوه ها و گیاهان استخراج می شوند و عموما کمیاب هستند، بسیار در دسترس بوده و به راحتی قابل تامین میباشند.
• رنگ های مصنوعی در معرض نور، هوا، رطوبت و تغییرات دمایی به نسبت رنگ های طبیعی پایدار تر هستند و کمتر دچار تغییر می‌شوند.
• رنگ های مصنوعی بسیار ارزان قیمت تر از رنگ های طبیعی هستند.
مشکلات و خطرات احتمالی رنگ‌های مصنوعی
همانطور که اشاره شد رنگ‌های مصنوعی ممکن است تاثیرات سو و خطراتی برای سلامتی مصرف‌کنندگان نیز داشته باشند. این تاثیرات بسته به فرد و ژنتیک او ممکن است متفاوت باشد. برخی از این خطرات احتمالی به شرح زیر هستند:
1) بیش فعالی
مطالعات نشان می‌دهد که ارتباطی بین بیش فعالی در کودکان و رنگ‌های مصنوعی وجود دارد. برای اولین بار در سال 1973 این ایده که بیش فعالی و مشکلات یادگیری در کودکان ناشی از رنگ‌های خوراکی مصنوعی و مواد نگه‌دارنده موجود در غذا است، مطرح شد و بعد از آن تحقیقات و مطالعات مختلفی بر روی این موضوع انجام شد.
مطالعات نشان داده‌اند که رنگ‌های غذایی و نگه‌دارنده‌هایی مانند بنزوات سدیم، بیش فعالی را هم در کودکان 3 ساله و هم در گروهی از کودکان 8 و 9 ساله افزایش می‌دهد. همچنین مطالعات دیگر بیان کرده‌اند که 73 درصد از کودکان مبتلا به ADHD با حذف رنگ‌های خوراکی مصنوعی و مواد نگه‌دارنده، با کاهش علائم روبرو شده‌اند..
2) آلرژی
برخی از رنگ‌های مصنوعی می‌توانند باعث واکنش‌های آلرژیک در افراد مختلف شوند. این واکنش‌های آلرژیک ممکن است به صورت علائم پوستی مانند قرمزی خفیف و خارش تا شرایطی شدیدتر مانند کهیر ظاهر شوند، همچنین برخی از افراد ممکن است دارای علائم تنفسی مانند دشواری تنفسی، خس خس سینه و یا در موارد حادتر آسم باشند.
علاوه بر موارد گفته شده، واکنش‌های آلرژیک در برخی از افراد ممکن است به صورت علائم گوارشی نیز خود را نشان دهد علائمی مانند تهوع، استفراغ و درد شکم.
البته باید توجه داشت این علائم در همه افراد بیان نشده است و شدت آن به میزان حساسیت افراد به مواد افزودنی به ویژه رنگ‌های مصنوعی وابسته می‌باشد.
همچنین مطالعاتی در خصوص آثار احتمالی رنگ‌های مصنوعی بر ایجاد سرطان‌ها انجام شده است. طی این مطالعات، آزمایشاتی بر روی رنگ‌های Brilliant Blue، Allura Red، Tartrazine و Sunset Yellow صورت گرفته است که نشان می دهد این رنگ‌ها تاثیر مشخصی بر ایجاد سرطان ندارد. اما همچنان نگرانی‌هایی مبنی بر سرطان‌زا بودن دیگر رنگ‌ها وجود دارد. به عنوان مثال طی مطالعه حیوانی صورت گرفته بر روی Indigo Carmine، تومورهای مغزی گروهی از حیوانات که در معرض دوزهای بالای این ماده بودند به صورت معناداری افزایش یافته است.
با توجه به خطرات و آسیب‌های احتمالی رنگ‌های مصنوعی بر بدن افراد به ویژه کودکان و همچنین افزایش توجه مردم به رژیم غذایی و سلامت خود، استفاده از محصولات غذایی سلامت محور و فاقد رنگ های مصنوعی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است.
باید توجه داشت یکی از مهم‌ترین مواردی که بر رفاه و حال خوب ما تاثیرگذار است غذای مصرفی ما می‌باشد، آنچه در طول روز می‌خوریم تاثیر زیادی بر سلول‌های ما و عملکرد آن‌ها و به صورت کلی حال جسمی و روحی ما دارد درنتیجه لازم است تا جایی که امکان دارد از مواد غذایی فرآوری شده با مواد افزودنی به ویژه رنگ‌های مصنوعی دوری کرده و به استفاده از محصولات سالم‌تر روی آوریم.
دکتربن همواره سلامت مصرف‌کنندگان خود را در اولویت قرار داده و محصولات سلامت محوری را تولید و روانه بازار کرده است.
دکتربن با آگاهی از مشکلات و خطرات احتمالی رنگ‌های مصنوعی بر سلامت افراد به ویژه کودکان، از ابتدای فعالیت خود تصمیم به حذف رنگ‌های مصنوعی گرفته و برای اولین بار از رنگ‌های طبیعی برگرفته از طبیعت در پاستیل‌های خود استفاده کرده است تا با ارایه محصولاتی با کیفیت و خلاقانه، نقش بسزایی در رشد و سلامت کودکان این مرز و بوم ایفا نماید.
